КИЖИНИН ЭРГЕЛЕРИН БОЛГАШ ЧААГАЙ ЧОРУУН КАМГАЛААР АЛБАННЫН ТЫВА РЕСПУБЛИКАДА ЭРГЕЛЕЛИ (РОСПОТРЕБНАДЗОР) САГЫНДЫРЫП ТУР! ОВААРЫМЧАЛЫГ БОЛУНАР - ОНЗА АЙЫЫЛДЫГ ЧУМА ААРЫЫ! ЧУМА – ОНЗА АЙЫЫЛДЫГ ХАЛДАВЫРЛЫГ ААРЫГ

КИЖИНИН ЭРГЕЛЕРИН БОЛГАШ ЧААГАЙ ЧОРУУН КАМГАЛААР АЛБАННЫН ТЫВА РЕСПУБЛИКАДА ЭРГЕЛЕЛИ (РОСПОТРЕБНАДЗОР) САГЫНДЫРЫП ТУР!
ОВААРЫМЧАЛЫГ БОЛУНАР - ОНЗА АЙЫЫЛДЫГ ЧУМА ААРЫЫ!
ЧУМА – ОНЗА АЙЫЫЛДЫГ ХАЛДАВЫРЛЫГ ААРЫГ
Чумадан колдуунда бойдуста черлик хемирикчилер аймаандан тарбаган, орге, куске, алак-таагы болгаш янзы-буру хевирнин кускелери хойу-биле аарааш, олуп турар.
Черлик хемирикчилер бо аарыгны бот-боттарынга
кара-быт (блоха)дамчыштыр тарадып турар.
Аарыг хемирикчинин ханын кара-быт соруп алгаш,
халдавырлыг апаар, оон кадык хемирикчинин ханын
сорбушаан олче халдавырны дамчыдар.
Аарыг черлик хемирикчилер шимченгир эвес, маннаары
оожум апаар, ынчангаш оларны араатан аннар, ыттар,
диистер белени-биле тудуп чигеш, база аарып, олуп турар.
Шак ынчаар чума аарыы бойдуска тарап ооскуп турар. Оон ангыда теве мал база чума аарыындан аарып болур.
Бойдуста чума аарыы ооскуп турар чер-девискээрлерни чуманын одаа (очаг) ораны деп адаар. Ындыг черлерге бистин республикада Монгун-Тайга, Овур база Тес-Хем кожууннарнын девискээрлери хамааржып турар.

ЧУМА ААРЫЫНДАН КЫМ ААРЫЙ БЕРИП БОЛУРУЛ?
Монгун-Тайга, Овюр, Тес-Хем кожууннарнын чурттакчы чону.
Ол кожууннарже ажыл-албан аайы-биле келген ажылдакчылар, азы шолээлеп, дыштанып аржааннап келген аалчылар, туристер, кызыгааржылар, аян-чорукчулар, каникулдап келген оореникчилер, студентилер.
Ол девискээрлерде ажылдап, чурттап чоруур малчыннар, балыкчылар, анчылар.

ЧУМА ААРЫНДАН КИЖИЛЕР КАНЧАП ААРЫП ТУРАРЫЛ?
Аарыг хемирикчини (тарбаганны) аннап, дузактап тудуп алгаш, кежин союп, эъдин бузуп турар таварылгада чуманын микробтары кижинин организминче кештин бичии-ле чарык тиглери, карактын база думчуктун шаралыг карттарын, хирлиг холдарын дамчыштыр, таакпылап, чемненип турда халдаар. Аарыг кижи долгандыр турар кижилерге кончуг айыылдыг.
Элээди уруг-дарыг, улуг-даа кижи аарыг азы олген хемирикчини холга туткан таварылгада.
Аарый берген теве азы ыт, дииспейлерни ажаап-тежээп турар таварылгада.
Хан дамчыштыр аарыг хемирикчинин ханын соруп алган кара-быт ызырган таварылгада.

ЧУМА ААРЫЫНДАН КИЖИЛЕР КАЙЫ ЧЕРЛЕРГЕ БАРГАШ ААРЫП БОЛУРУЛ?
Тывада бойдустун чума аарыынын одаа (ораны) - Монгун-Тайга, Овур, Тес-Хем кожууннарнын девискээрлеринге.
Монгун-Тайга кожуун-биле кызыгаарлажып турар – Даг Алтай Республиканын Кош-Агач районга (2014-2016 чылдарда 3 кижи чумадан аараан).
Кожа кызыгаарлашкан Моол, Кыдат курунелерге база Казахстан Республикага.
ЧУМА ААРЫЫНДАН ЧЫЛДЫН КАЙЫ УЕЗИНДЕ ААРЫП ТУРАРЫЛ?
Чума аарыынын сезоннуг уези - чылыг уе - майдан октябрьга чедир.
Онза айыылдыг берге халдавырлыг чумадан аараан деп эгезинде билдинмес кыска уези – чуманын микробтары кижинин организминче халдаанындан бээр аарыгнын баштайгы демдектери козулгуже уе болур, ол каш-ла шактар азы 6 хонук дургузунда, колдуунда-ла 2-3 хун болур.

ЧУМАНЫН БАШТАЙГЫ ЫЛГАВЫР ДЕМДЕКТЕРИ:
Хенертен эъдинин изии 38-40°чедип, баскырап, бажы аарып, шынганнары суларап аартыр, дылы чугай чаап каан дег агарып каар.
2-3 хонганда колдук адаанын, моюннун, бут дозунун бестери ыжып, хорек аартып, хангыр дукпу чодуртуп эгелээр.

ЧУНУ КАНЧААРЫЛ?
Боду эмненип болбас!
Дораан эмчини кыйгыртыр.
Аарыг кижини ангы орээлден хостааш, оскелерден ангылаар.

МОНУ УТТУП БОЛБАС:
Аарыг кижи долгандыр турар кижилерге айыылы улуг, халдавырлыг, кадык улусче аарыг дурген тарай бээр.

ЧУМА ААРЫЫНДАН БАШ УДУР КАМГАЛАНЫРЫ:
Бо аарыгдан чумага удур камгалал тарылганы Монгун-Тайга, Овур, Тес-Хем кожууннарнын чурттакчы чону 2 хардан ору назыдан эгелеп, чылда 1 катап, оон чылдын-на тарылганы алыр.
Оон ангыда, ол кожууннарже ажыл-албан аайы-биле келген ажылдакчылар, азы шолээлеп, дыштанып аржааннап келген аалчылар, туристер, кызыгааржылар, аян-чорукчулар, чайын каникулдап чанып келген оореникчилер, студентилернин тарыдары чугула.

КАДЫК БОЛУР ДИЗИНЗЕ, ЭМЧИНИН СУМЕЗИН ДЫННА!